föstudagur, apríl 26, 2013

Þegar ég fermdist.


Fyrir tíu árum, vorið 2003, fermdist ég í tvennum skilningi ef svo má að orði komast. Ég kaus að staðfesta trú mína á Guð og Jesús Krist sem leiðtoga lífs míns. Svo staðfesti ég stjórnmálaskoðanir mínar á svipuðum tíma þegar ég gekk í stjórnmálaflokk, 14 ára gamall (ég þurfti leyfi frá foreldrum mínum til að mega að ganga í hreyfinguna). Miklar hugsjónir lágu að baki hvoru tveggja en annar gjörningurinn þótti ósköp hefðbundinn og venjulegur fyrir 14 ára gamlan pilt en hinn öllu óvenjulegri: Hvers vegna dettur 14 ára dreng að ganga í stjórnmálaflokk? Jú, kosningar nálguðust og mig langaði að til að leggja mitt lóð á vogarskálarnar til að vinna að góðum og réttlátum málum í stað þessa að hafa mjög miklar skoðannir og gera ekki neitt í málunum, þegar valdhafar voru að gera rangt til. En hvaða hugsjónir voru í farteskinu?

2003: Írak og Kárahnúkar
Sjálfur ólst ég upp við þá lífsskoðun að maður ætti að elska náungan og gæta bróður síns. Þannig má segja að lífsskoðun mín standi að einhverju leyti á kristnum grunni. Þá fylgdist ég með tveimur hitamálum í íslenskum stjórnmálum 2003: Íraksstríðinu og Kárahnjúkavirkjum. Íslensk stjórnvöld ákváðu að styðja árásarstríð sem byggt var á blekkingum sem allir, sem vildu, sáu. Tveir menn á Íslandi ákváðu hins vegar að sjá ekki og styðja stríðið í blindni. Yfirgnæfandi hluti þjóðarinnar var á móti.
Kárahnúkjavirkjun var sömuleiðis umdeild og var ekki að sjá hvort meirihlutiþjóðarinnar væri henni fylgjandi. Ljóst var hins vegar að virkjuninni átti að koma í gegn, sama hvað. Mikil heift var í umræðunum þar sem t.d. þáverandi iðnaðarráðherra líkti andstæðingum sínum við landráð og sú sem átti að teljast til umhverfisráðherra sneri við úrskurði skipulagsstofnunnar því hann hentaði ekki pólitískum markmiðum.
Þegar ég fór að kynna mér fyrir hvað stjórnmálahreyfingarnar stóðu var aðeins ein sem hafði barist gegn báðum þessum málum af mikilli staðfestu: Vinstrihreyfingin – grænt framboð. Það var því borðleggjandi að taka þátt í starfi hreyfingarinnar til að vinna að framgangi hugsjónanna. Þá hlaut sú hreyfing líka að njóta þess að hafa staðið með réttlætinu, eða hvað?
Jú, kosningar nálguðust og ríkisstjórnarflokkarnir gerðu sitt besta til að beina athygli fólks annað – og tókst bara nokkuð vel til. Skattalækkanir reyndust töfraorðin í því samhengi og kepptumst Sjálfstæðisflokkur, Framsóknarflokkur og Samfylkingin við að lofa sem lægstu sköttum. Framsóknarflokkurinn var einnig með ás upp í erminni: 90% húsnæðislán og hélt þar með velli í kosningunum og tókst að hanga í ríkisstjórn og koma trompinu sínu í gegn. VG tapaði hins vegar þingmanni: þvílík vonbrigði.

Sofið á verðinum,
Eftir því sem að árin liðu var ég misvirkur í hreyfingunni. Góðærið var í þann mund að fara á flug og þegar ég byrjaði í menntaskóla varð ég aðeins of upptekinn við að leggja samviskusamlega nördalegar staðreyndir á minnið og þáttaka mín í stjórnmálastarfi minnkaði verulega, í raun svo mikið að ég var spurður hvort ég væri gengin í Samfylkinguna. Í augum menntaskólanema sem týndi sínum gagnrýnu gleraugunum leit ástandið í þjóðfélaginu bara nokkuð vel, þó vissulega var alltaf óréttlátt að einhverjir miðaldra karlar fengu fleiri milljónir á mánuði fyrir að sjá um peninga með einhverjum hætti venjulegum manni væri ekki unnt að skilja, á meðan að fólkið (mestu leyti konur) sem sáu um heilsu okkar eða að gera okkur að manneskjum þurftu alltaf að berjast fyrir sæmilegum launum. Svo firrt var nú samfélagið. Samt sem áður trúði maður því að sjálfstæðisflokkurinn gæti nú séð til þess að efnahagskerfið væri traust því þegar á öllu er á botnin hvolft er traust efnahagskerfi stærsta velferðarmálið, líkt og fræg auglýsing Sjálfstæðismanna sagði.
Og viti menn: Sjálfstæðismenn settu slagorð sitt í praxis og bara hvolfdu öllu saman. Þeirra hugmyndir reyndust ekki aðeins óréttláttar heldur bara skaðlegar efnahagskerfinu. Það sætti ekki furðu að mikil ólga var í samfélaginu og fjöldi fólks mótmælti (miklu fleiri en maður var vanur að sjá þegar erlendum stríðum eða náttúruspjöllum var mótmælt). Kom þá meira segja að því að Sjálfstæðisflokkurinn færi frá völdum í fyrsta sinn síðan ég man eftir mér. Loksins fann ég þær hugsjónir sem ég trúi á eiga nokkurn möguleika á að verða að veruleika. Og hvað þurfi til? Ekkert minna en hrun.

Breyttir tímar. Verða breytingar afturkallaðar?
En það hefur þó ekki reynst svo auðvelt að koma hugsjónunum í framkvæmd. Vinstristjórnin þurfti jú að greiða úr flækju kapítalismans til að koma á starfstæku þjóðfélagi og taka til þess vondar og óvinsælar ákvarðanir. Fylgistap var því nánast óumflýjanlegt þegar ríkisstjórnin hóf störf. Þrátt fyrir að helsta púðrið hafi farið í að hreinsa til hefur þó miklu verið áorkað. Það þurft jú vinstristjórn til að samþykkja ósköp einfalt mannréttindamál á borð við ein hjúskaparlög eða viðurkenna ríki Palestínumanna, sem kúgaðir hafa verið af Ísrael. Þá sjáum við loksins náttúruvernd í verki, umbætur í menntakerfi, betri stjórnsýslu þar sem hagsmunaaðilar eiga síður greiðan aðgang, skattbyrði færð á þá sem geta borið hana, aukna þróunaraðstoð og svo lengi mætti telja.
Ekki er þó björninn unninn því enn þarf að glíma við fylgifiska fyrri ríkisstjórnina. Nú síðast fréttum við að lífríki Lagarfljóts er dáið, þökk sé framsóknarmönnum og sjálfstæðismönnumm (og reyndar Samfylkingunni líka, þau geta nú ekki firt sig ábyrgð), hinum sömu og tala um okkur sem öfgamenn í umhverfismálum. Það er ekki nóg með að fórnarkostnaðurinn sé að koma í ljós heldur er verið að undirstrika hversu lítill ávinningurinn er enda kunna álfyrirtækin þá list að koma sér framhjá því að greiða skatta. Þrátt fyrir nýjustu fréttir hefur skýr vilji komið fram um að hnekkja á niðurstöðum Rammaátætlunar og ganga enn frekar á náttúruna, þrátt fyrir að vera nýbúin að fá fyrri ákvörðun í hausinn.
Þá hefur ekki tekist endanlega að vinna bug á þeim vanda. Skuldavandi heimilanna er sennilega það hugtak sem hæst hefur verið haldið á lofti eftir hrun. Það er ekki síst umhugsunarvert að Framóknarflokkurinn hefur stór loforð uppi til að leysa þann vanda sem hann átti nú stóran þátt í að skapa, bæði með að skapa það viðskiptaumhverfi sem hrundi og dróg samfélagið með í fallinum og líka með því að koma í gegn ennþá hærri lánum sem erfitt er að borga. Greinilegt er að framsóknarflokkurinn hefur ekkert lært af rannsóknarskýrslunni sem benti á að stór loforð sem þjónuðu skamtímahagsmunum áttu sinn þátt í hruninu. Þá eru sjálfstæðimenn farnir að tala um að baka kökuna, rétt eins og þeir gerðu áður en að öllu var á botninn hvolft.

Niðurlag
Nú þegar ég hef verið félagi í hreyfingunni í 10 ár er gaman að líta til baka og hugsa til þess breytinga sem orðið hafa á íslensku samfélagi þennan áratug. En mig hryllir sömuleiðis við tilhugsuninni um að Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarflokkurinn sitjist aftur í ríkisstjórn. Nú árið 2013 er ljóst að þessi sömu flokkar eru með gylliboð að sama tagi og þau sem varpað var fram árið 2003. Núverandi ríkisstjórn er enn að glíma við þau vandamál sem þessir flokkar sköpuðu og kemur það spánskt fyrir sjónir að það eigi nú að refsa þeim fyrir þá viðleitni á meðan að Framsóknarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn fá að vaða uppi með svipuð loforð og sömu orðræðu og árið 2003, loforð sem lengi samfélagið í ógöngur þegar þeim var hrint í framkvæmd.
Á þessum tíu árum sem liðið hafa frá því að ég fermdist hefur trúin á Guð minnkað en trúin á hugsjónirnar aukist, þó rótin sé hin sama. Það er alltaf mikilvægt að endurskoða hugsjónir sínar í samhengi við líðandi stund en mikilvægara er þó að glata ekki sjónar á þeim, sérstaklega ekki þegar lofað er gulli og grænum skógum.